Lost & Found
Kolejna odsłona projektu "Flowers for Slovakia". Tym razem prezentuje kolekcję, łączącą słowackie rzemiosło z elementami mebli produkowanych przez firmę Vitra.  


Flowers for Slovakia to wyjątkowy projekt dla wyjątkowych studentów. Od 2009 roku jego autorzy, Lars Kemper i Peter Olah, realizują swój długoterminowy plan praktycznego kształcenia projektantów we współpracy z wybranymi producentami.  

Doświadczeni mistrzowie dzielą się z uczniami swoją wiedzą i umiejętnościami, a utytułowani projektanci pomagają młodszym kolegom osiągać lepsze rezultaty. Jednak bez sięgania do tradycji i rodzimych technik produkcji, nie powstałyby tak unikalne obiekty, opowiadające prawdziwe historie – o kraju, obyczajach i ludziach – o Słowacji.

Wystawa Lost & Found daje szansę zobaczenia wyjątkowej kolekcji mebli i akcesoriów wyposażenia wnętrz, które powstały podczas tygodniowych, letnich warsztatów w Bańskiej Szczawnicy. Punktem wyjścia dla kreatywnych działań studentów było połączenie tradycyjnych słowackich mebli ludowych z niepowtarzalną estetyką  produktów firmy Vitra.  Autorzy dyskutowali z opiekunami na temat znaczenia tradycyjnych procesów produkcyjnych i inspiracji opartych o dawne techniki rzemieślnicze, by stworzyć  końcowe prace w prawdziwie słowackim duchu, od strony ideowej i formalnej.

Rezultatem warsztatów jest kolekcja  Lost&Found – krzesła, ławy, stoły, skrzynie, a nawet dziecięca kołyska – obiekty przeszły dokładną rekonstrukcję, aby były atrakcyjne nie tylko wizualnie, ale też funkcjonalne. Spostrzegawczy obserwator rozpozna w niecodziennych połączeniach tradycyjne przedmioty i narzędzia  pracy przeznaczone do procesów obróbki lnu i konopi, nawijania na przędzę, ubijania masła, mieszania cista lub uboju zwierząt.  Dzięki projektowi jego autorzy i uczestnicy dowiedzieli się dużo o swoich korzeniach i mocniej poczuli swoją wartość. Teraz Flowers for Slovakia przekazuje światu opowieści o małym europejskim kraju.  

Prezentowane obiekty: 

Szydło, proj. Mária Bujňáková
Stołek to jedna z najstarszych form, służących do siedzenia. Jego pochodzenie jest trudne do ustalenia w czasie. Pierwsze ślady prowadzą nas do Bizancjum, skąd wraz z wojennymi wyprawami trafił do Europy. Początkowo był używany przez zwykłych ludzi do codziennych czynności domowych takich jak dojenie lub po prostu do odpoczynku.  Często pod stołkiem znajdowała się szuflada na małe narzędzia rzemieślnicze. Zestaw nawiązuje do oryginalnej funkcji stołka. Przedmiot ubrany w nową formę przemieszcza się ze wsi do miejskich wnętrz, służąc jako mobilny pomocnik współczesnej pani domu.

Jory, proj. Nikoleta Čeligová
Stolarstwo to jedna z sześciu najpopularniejszych gałęzi rzemiosła na Słowacji. Najstarszy stolarski cech powstał tu w połowie XV w., zaś w XIX w. stolarze przenieśli się z miast do wsi. Integralną częścią ich produkcji były stoły robocze zwane "kozami" lub "koziołkami". Fotel Jory poprzez swój kształt przywraca ten dawny mebel współczesnemu mieszkańcowi miasta, który zamienił warsztat na biuro, a pracę rzemieślniczą na wygodne siedzenie przed komputerem.

Ewolucja, proj. Matej Dubiš
W ciągu dnia cała rodzina spotyka się na niej, a w nocy dzieci używają jej do spania. Ławka Ewolucja pochodzi z dawnego, słowackiego regionu Hont, gdzie 80 lat temu była produkowana przez lokalnych stolarzy. Posiada wyjątkowe, ręcznie robione, składane oparcie. Z czasem forma ławki ewoluowała, wyznaczając codzienny rytm życia każdej rodziny. Historia toczy się dalej. Do żartobliwych eksperymentów z formą sprowokował nowy, oryginalny parawan zaprojektowany przez Antonio Citterrio. Czy oczyma wyobraźni jesteście w stanie zobaczyć dziecięce łóżeczko, kojec lub rodzinę siedzącą ze wspólnym podnóżkiem?

Gniazdo, proj. Natália Hoosová
Ludzie wierzyli, że symbole ptaków i smoków chronią dziecko przed złymi duchami. Blisko 100 lat temu kołyska była przedmiotem dziedziczonym z pokolenia na pokolenie, ale po pierwszej wojnie światowej zniknęła z domów. Kołyska Gniazdo pochodzi z miejscowości Zvolenská Slatina, gdzie została zrobiona w 1883 r. przez lokalnych rzemieślników. Współczesna forma nawiązuje do tradycyjnych symboli – ptaszek i czerwona tkanina zostały użyte nieprzypadkowo. Symbole (amulety) te są wciąż stosowane. Wygoda i bezpieczeństwo dziecka stały się wartościami, przynoszącymi ogromne zyski na rynku, którego wpływom ulegają współcześni "troskliwi" rodzice.

Przędza światła, proj. Petra Huraiová
Kołowrotek dawniej był używany do ręcznego przędzenia włókien lnu i wełny, praca na nim wypełniała kobietom dni w zimowe miesiące. Urządzenie było również symbolem zwycięstwa światła nad ciemnością. Lampa wykorzystuje dynamikę koła i nieustający ruch. Uzasadnienie mają też wybrane kolory na nawiniętej przędzy, które odwołują się do gamy barw rozszczepionego, białego światła.  Światło jest fizycznie obecne w postaci diody LED, w środku kądzieli, w najwyższym punkcie kołowrotka.

Motowidło, proj. Šimon Kern
Motowidło jest przyrządem służącym do odmierzania i zwijania w motki nici lub przędzy. Jest typowym narzędziem występującym w południowej Słowacji. Długość motka zależy od rozmiaru motowidła, dlatego w przeszłości wymiary narzędzia były oficjalnie ustalane i zatwierdzone. Oryginalne motowidło pochodzi z Oravy, gdzie w 1944 zostało wykonane przez lokalnych rzemieślników. Krzyżowa konstrukcja narzędzia gwarantowała prawidłowe nawijanie nitek. Obecna, przerobiona wersja, wyznacza nowe, wyższe miejsce w rankingu produkcji wyrobów włókienniczych – dziś w miejsce warstw materiału, na wieszaku/motowidle kładziemy gotowe ubranie.

Fragmenty, proj.  Miroslav Král
Drewniane krzesła z rzeźbionym oparciem razem z ławą i stołem stanowiły podstawowe wyposażenie słowackiej, ludowej izby. Ten typ siedzisk był inspirowany krzesłami używanymi w jadalniach na przełomie późnego renesansu i baroku. Najczęściej wykorzystywanym symbolem rzeźbionym w centralnej części oparcia było serce. Obiekty z serii „Fragmenty” nawiązują do tradycyjnej formy siedzisk. Cztery ludowe krzesła zostały zestawione z minimalistycznymi elementami mebli biurowych, i tylko od nas zależy, czy chcemy usiąść na historii każdego z nich, czy chcemy się na nich oprzeć.

Prace domowe, proj. Vlasta Kubušová
Maselnica służy do ręcznego wytwarzania masła. W całej Słowacji była szczególnie znana jej stojąca, pionowa forma, której podstawę stanowiła konew – wysoka, zwężająca się ku górze, wykonana z drewnianych klepek. Do dolnej części maselnicy wlewano śmietanę, do konwi wkładano bijak. Dzięki unoszeniu i opuszczaniu bijaka ze śmietany powstawało masło. W okresie powojennym taka technika wyrabiania masła zaczęła zanikać. Oryginalne części projektu Prace domowe, które mają ponad 60 lat, pochodzą z okolic Detvy. Zestawienie starych i nowych elementów pozwala poczuć jak dawniej się pracowało.

Zakręć mną, proj. Štefan Nosko
Prasa introligatorska była i jest nadal używana na różne sposoby. Historia tego narzędzia sięga XV wieku. Wyszukany mechanizm śrubowy z gwintem i matrycami umożliwiał ustawionym naprzeciw siebie tablicom prasowanie kartek, co wymagało ściśnięcia stosu papieru z odpowiednią siłą. Oprócz tego służyła jako szablon do dokładnego wykrawania formatu książek. Prasa wbudowana w półkę ma ponad 100 lat. Projekt nawiązuje do pierwotnego prasowania i utrwalania – kiedyś listów, dziś książek. Zarówno okazjonalni czytelnicy, jak i właściciele zbioru popularnych tytułów, nie muszą się martwić, że ich książki znikną z regału podczas przeprowadzek.

Złamany, proj. Soňa Otiepková
Trzeparka (klepak, kleparka) to maszyna włókiennicza, służąca do oczyszczania włókien lnu, konopi i bawełny przed przędzeniem. Kobiety przygotowywały materiał do dalszej obróbki, wykorzystując drewniany nóż i małą, żelazną skrobaczkę. Trzeparki były używane od końca XVIII w.  Pochodzenie dwunożnej trzeparki, która stała się elementem stołu, można przypisać do regionu Čierny Balog. Część historii opisującej proces przetwarzania lnu jest w symboliczny sposób kontynuowana. Materiał pokrywający blat stołu stale się zmienia w miękkie włókna przędzy, które mienią się wszystkimi kolorami cyfrowego świata.

"Stołek z powyłamywanymi nogami", proj. Mária Pospíšilová
Stołek jest rodzajem podręcznego taboretu bez oparcia, przeznaczonego dla jednej osoby. Zazwyczaj jest niższy od tradycyjnego krzesła. Za najstarszą wersję może być uznany stołek zrobiony z przeciętego pnia drzewa z nogami z gałęzi. Potem stolarze zaczęli wyrabiać stołki o okrągłym, bądź prostokątnym kształcie osadzone na nogach. Stołki na Słowacji wyrabiano ręcznie, dlatego ich nogi były nierówne. Nawet czasem się rozchodziły, każda w innym kierunku. Przykładem tego jest projekt Stołek z powyłamywanymi nogami, a my możemy się tylko domyślać, czy stoi o własnych nogach, czy walczy z ziemską grawitacją, jak po wyjściu z karczmy.

Wspinacz, proj. Mária Pospíšilová
Drabina była obecna w każdym gospodarstwie i domu. Zastępowała schody, wszędzie tam, gdzie były potrzebne. Dzisiaj często postrzegamy to narzędzie w sposób metaforyczny, trochę rzadziej wykorzystujemy w realnym życiu. "Drabina wartości", "stopnie do sukcesu" – mawiamy niemal codziennie. Obiekt jest parafrazą współczesnej pogoni za uznaniem, ale wskazuje też na to, że bez wiedzy i umiejętności nie zajdziemy daleko.

Zabawa w chowanego, proj. Mária Pospíšilová
Stół jadalny był zawsze stałym elementem wyposażenia każdego domu. Podobnie jak piec, odgrywał ważną role w słowackich rytuałach. Jest miejscem spotkań z gośćmi i przyjaciółmi. Pod koniec XIX w. na Słowacji coraz bardziej popularna stawała się jego prosta konstrukcja, z gładkiej deski, z równym blatem i węższą częścią pod stołem. W dzisiejszych, zabieganych czasach, kiedy wszyscy jesteśmy bardzo zajęci, stół jadalny w domach jest rzadkim elementem, w przeciwieństwie do stołów służących do pracy, czy biurek. Ludzie dobrowolnie rezygnują ze wspólnych spotkań na rzecz indywidualnej pracy i niezakłóconego niczym czasu.

Korytárky, proj. Terézia Rapčanová
Korytko to drewniane naczynie kuchenne zrobione z jednego kawałka pnia. Najczęściej było używane do prania, obierania warzyw i owoców lub domowego uboju. Na Słowacji nastąpił rozkwit produkcji koryt za sprawą tradycji, która przywędrowała z Rzymu, przez zakarpacką Ukrainę i Rumunię w latach 80-tych XIX w. Tytuł serii nawiązuje do nazwy wsi znajdującej się w regionie Podpoľanie, skąd ponad 50-letnie koryto pochodzi. Pierwotnie było używane do corocznego krwawego rytuału szlachtowania.

Cygańskie krzesło, proj. Zuzana Šišovská
Tkanie koronek jest znane wszystkim słowiańskim narodom. W regionach Górnej Nitry, Bańskiej Bystrzycy oraz we wschodniej Słowacji, tworzą je romskie kobiety, dlatego potocznie nazywane są cygańskimi koronkami. Powstają z dwóch układów nici – wątka i osnowy. Koronki były naszywane na narożniki kocy, używane do wiązania fartuchów i spodni, zdobiły tradycyjne stroje ludowe. Prawie zapomniana technika znalazła swoje znaczenie i estetyczny wyraz w projekcie Cygańskie krzesło. Połyskujący w siedzisku sznurek zaburza tradycyjną skalę miniaturowych koronek, otwierając tym samym nowe możliwości.

Wszyscy w domu,  proj. Dana Tomečková
Pierwsze ławki umieszczano przy ścianach. Dawniej były częścią ściany jak gliniane schody, czy występy dookoła ścian w domu, na których ludzie mogli usiąść lub spać. Później służyły one jako miejsce do przechowywania. Z biegiem czasu ławka zyskała oparcie, na którym umieszczano bogato zdobione elementy symboliki ludowej.  Oryginalny obiekt pochodzi ze wsi Malacky, gdzie został wyrzeźbiony przez ojca rodziny Lajoš pod koniec XIX w. Przeznaczona była do siedzenia przy stole. Zasiadało na niej pięć pokoleń, jedząc i starzejąc się razem. Zawsze było na niej tłoczno. Dzisiaj to miejsce dla pielęgnujących rodzimą tradycję. Siedzą na niej wszyscy, nawet ci, których już nie ma wśród nas.

McTatra, proj. Martin Žabka
Miska – vahan od niepamiętnych czasów służyła do przygotowywania jedzenia, mieszania mąki i ciasta lub przechowywania pokarmów. Paradoksalnie krzesła w tradycyjnych słowackich domach pojawiły się późno, bo w latach 20. XX w. jako nieodłączny element wyposażenia wnętrz. Tytułowy McTatra narodził się z połączenia ponad 80-letniej miski pochodzącej z regionu Podpoľanie z nieco młodszym zestawem krzeseł do jadalni. Rodzinne obiady zamieniły się dzisiaj w szybkie posiłki, spożywane we dwójkę, a nierzadko w samotności. Projekt zwraca uwagę na kontrast pomiędzy zabieganym trybem życiem, a kultywowaniem rytuałów dotyczących własnoręcznie hodowanej żywności.

 

 

 

 

 


Lost & Found 
6.04-23.05.14
"Oranżeria" Zamku Cieszyn 

Otwarcie wystawy:
6.04.14, godz. 16.00